Silikat
Silikaty su sele a ester ortho-kisaliny (si (OH) 4) a jeje kondensaty. Estry wopisuja so pod křemjenjowym mustrom, za kondensata hlej křemjenjowe kisaliny. Wšitke sele su přez SiO4−tetraeder natwarjene wjazby, kotrychž tetraederojo pak móža na wšelake wašnje mjez sobu zwjazani być. Njezwjazane městna tetraederow přinošuja k wurunanju nabiwanja metalowe kacije abo předleža ewentualnje jako hydroksydstwa (OH−). Z wuwzaćom alkalisilicatow su Silicate njerozpušćomne we wodźe abo druhich rozpušćenskich srědkach.
Přirodne silikaty (silicatminerale) hraja wulku rólu w mineralogiji, dokelž hodźi so jara wjele mineralow tutej skupinje płatow přirjadować. Zemska skora wobsteji z masowym podźělom wjace hač 90 % ze silikatow a zemskeho płašća nimale dospołnje. Najčasćiše silikaty w zemskej skorje su z wolumenowym podźělom 50-60% pólne pozdźe. Druhe wažne kamjenjetworjace minerale su błyšćaki, zwukowe minerale, amfibole, pyroxena, granat a olivin. Časty mineral Quarz (SiO2) liči so w němskorěčnej literaturje k oksidam, w anglo-ameriskim pismowstwje pak k silicatam.
struktura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wšitkim silikatmineralnym je zhromadny twarski princip swójski, tohodla hodźa so poměrnje jednorje do systematiskeho porjada přinjesć. Zakładne twarske kamjenje wšěch Silikatow su SiO4-Tetraeder. Siliciumowy atom je při tym wot štyrjoch kislikowych atomow wobdaty. Kislikowe atomy dótknu so swojeje wulkosće dla, srjedźa wostanje městno za poměrnje mały siliciumatom.
Dalša kajkosć silicate wobsteji w zamóžnosći kislikowych atomow, so runočasnje na wšelakich SiO4-Kompleksach wobdźěleć. Z toho wuchadźeja nimo izolowanych siO4-Tetraedrow dalše, zestajane twarske elementy:
- izolowani tetraederojo
- dwójny tetraeder
- kruhojte struktury
- jednore a dwójne rjećazy
- worštowe struktury
- róštowe struktury
Aluminium móže so chemisce podobnje zadźeržacy silicium narunać a substituować (rěči so tu wo „isomorfem narunanju“), silikaty, w kotrychž so to stawa, mjenujemy alumosilicate. Při zatwarje aluminija (Al3 + město si4 +) do mineralneje lěsecy dyrbi so wurunanje přez zatwar dalšich pozitiwnje prošenych ionow (kacije) přewjesć. Al: Si-poměr njemóže hódnotu 1 překročić, ryzy aluminaty so w přirodźe njejewja.
wustupowanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Silikaty jewja so we wšěch wodźiznach w niskej koncentraciji rozpušćene.
- Někotre skupiny organizmow tworja šćerkate skelety, hłowna produkcija stanje so najskerje přez planktonisce žiwe organizmy kaž šćerkowe algije (diatomy) a pruhowe zwěrjatka (radiolarije). Někotre hubicy natwarjeja tohorunja šćerkate róštowe struktury.
- Wšitke zemi podobne planety wobsteja z wulkeho dźěla ze silikatow.
wužitk
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]jako djebjeńki
- Kwarcowe warietety ametyst, Aventurin-kwarc, chalcedon, citrin, moosachat su woblubowane debjenkowe kamjenje.
- Drohokamjenjej smaragd a akwamarin stej warieteta Berylla.
w industriji
- jako wohnjoškitne twarske platy
- w barbach
- w płokanskej industriji
dopokaz
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Silikat móže so z probu wodoweje kapki dopokazać. Substanca přesadźi so we wołojće z kalciumowym fluoridom a syrikowej kisalinu. W přitomnosći silicijoweho dioksyda nastawa płunojty siliciumowy trafluorid, kotryž kondensuje na włóžnej, čornej filtrowej papjerje nad wotewrjenjom tyhelow zaso k běłemu silicijowemu dioksydej.