Jedna wosoba – jedna rěč

Metoda jedna wosoba – jedna rěč (jendźelsce one person – one language abo one parent – one language, OPOL) je wašnje kubłanja simultanje dwurěčnych dźěći. Pola metody jedna wosoba – jedna rěč rěči kóždy staršiski dźěl w hinašej rěči z dźěsćom.

Pozadki metody

Pomjenowanje złožuje so na knihu Observations sur le langage des enfants (Wobkedźbowanja wo rěči dźěći) francoskeho rěčespytnika Mauricea Grammonta z lěta 1902, kotryž wopisowaše koncept une personne; une langue. Grammont twjerdźeše, zo wjedźe konsekwentne dźělenje rěčow k tomu, zo nawuknje dźěćo wobě rěči lochce a bjez wulkeho měšenja. Na njeho so poćahujo mjenuje so metoda druhdy tež princip Grammonta. Zažnej studiji wo kubłanju po principje OPOL stej dokumentaciji wo rěčnym wuwiću swójskeho dźěsća wot Julesa Ronjata (1913, swójba bydli w Francoskej, nan rěči francosce, mać němsce) a wot Wernera Leopolda (štyri dźěle wot 1939, swójba bydli w Americe, nan rěči němsce, mać rěči jendźelsce). W mnohich studijach je jedna z wužiwanych rěčow mjeńšinowa rěč a staršiski dźěl, kotryž ju w interakciji z dźěsćom wužiwa, pochadźa z druheho kraja.

Nałožowanje

Strategija jedna wosoba – jedna rěč ma wšelake formy, kotrež su wotwisne wot rěčow staršeju a wokoliny. Móžne přikłady su slědowace konstelacije:

1. Staršej matej wšelakej maćernej rěči a kóždy rěči w swojej rěči z dźěsćom, pola jednoho ze staršeju je to rěč wokoliny.
2. Staršej matej wšelakej maćernej rěči a kóždy rěči w swojej rěči z dźěsćom, žana z njeju pak njeje rěč wokoliny.
3. Maćerna rěč staršeju je rěč wokoliny, jedyn ze staršeju rěči z dźěsćom w hinašej hač maćernej rěči.
4. Maćerna rěč staršeju je mjeńšinowa rěč, ale jedyn ze staršeju rěči z dźěsćom w rěči wokoliny.

W kóždej ze štyrjoch situacijow móžetaj so staršej mjez sobu w rěči wokoliny abo w mjeńšinowej rěči rozmołwjeć abo kóždy swoju rěč wužiwać.

Wobwliwowace faktory

Kubłanje dźěsća z wjacorymi rěčemi po metodźe OPOL móže wuspěšnje k tomu wjesć, zo stanje so dźěćo pak produktiwnje dwurěčne, to rěka, zo wužiwa wobě rěči abo zo stanje so receptiwnje dwurěčne, to rěka, zo rozumi wobě rěči a rěči jednu z njeju. Njehladajo na to je tójšto faktorow, kotrež móža docpěće produktiwneje dwurěčnosće haćić. Powšitkownje płaći: Čim wjace rěčneho inputa dóstanje dźěćo, ćim lěpje je to za přiswojenje rěče.

Wužadanje za dwurěčne kubłanje je, jeli rěči wokolina dźěsća přewažnje jednu rěč a dźěćo słyši tamnu rěč hłownje abo jeničce wot jednoho ze staršeju. Dźěćo tutu mjeńšinowu rěč sprěnja mjenje słyši a zdruha nima wšelakich rozmołwnych partnerow ani kontakt k druhim dźěćom, kotřiž ju wužiwaja. Dźěćo słyši mjeńšinowu rěč potajkim we wobmjezowanej kwantiće a kwaliće. Mnóstwo słyšaneje rěče je potajkim tež wotwisne wot rěče susodow, přiwuznych, přećelow a znatych.

Wažny faktor je, kak derje wobknježitaj staršej rěč partnera. Rozumi-li staršiski dźěl, kotrehož maćeršćina je rěč wokoliny, tež mjeńšinowu rěč, njeje trjeba, za njón přełožować. Staršej móžetaj samo mjez sobu princip OPOL wužiwać a kóždy w swojej maćeršćinje rěčeć. Rěčitaj-li wobaj mjeńšinowu rěč, móže mjeńšinowa rěč doma přewahować a je lóšo, ju z dźěsćom wužiwać. Rozmołwjataj-li so staršej w mjeńšinowej rěči, słyši dźěćo ju husćišo a we wjace situacijach, hač hdyž wužiwataj staršej mjez sobu rěč wokoliny. Jeli wobknježi staršiski dźěl, kotrehož maćeršćina je mjeńšinowa rěč, tež rěč wokoliny a móže so w njej swobodnje dorozumić, je to z druheje strony za dźěćo přikład za praktikowanu dwurěčnosć.

Z wšelakich studijow wuchadźa, zo je konsekwentnosć we wužiwanju mjeńšinoweje rěče wažna, zo by dźěćo ju nawuknyło. Podźěl aktiwnje dwurěčnych dźěći je wjetši pola staršich, kotřiž dźěla rěče, hač pola staršich, kotřiž wužiwaja raz tu a raz tamnu rěč. Jeli rěči staršiski dźěl z mjeńšinowej rěču njehladajo na temu a na městnosć stajnje w swojej rěči z dźěsćom, dóstanje dźěćo najwjetši móžny rěčny input. Wone nazhonja wšitke formy interakcije ze staršiskim dźělom kaž wopisowanja, rozłožowanja, namołwy, diskusije, hadriju abo hry w přiběracej kompleksnosći. Krućiše nałožowanje principa OPOL je wosebje pola młódšich dźěći přiměrjene, kotrež měšeja rěči hišće njewědomje. Mnozy starši měnjeja přiběrajcy mjez rěčomaj, hdyž zamóže dźěćo hižo mjez nimaj rozeznawać.

Wliw na konsekwentnosć nałožowanja OPOL a na přiswojenje rěčow ma prestiž rěčow a nastajenje wokoliny k tej rěči, kotraž so we wokolinje njerěči a nastajenje napřećo dwurěčnosći powšitkownje. Maja-li na přikład kubłarjo w pěstowarni a šuli negatiwne nastajenje napřećo dwurěčnosći, dyrbitaj so staršej přidatnje z tym rozestajeć a wjace prócy nałožować.

Wjele dwurěčnje wotrosćacych dźěći wotpokazuje přez wěsty čas jednu ze swojeju rěčow. Na přikład wotmołwja w tamnej rěči abo praji cyle eksplicitnje, zo nochce rěč rěčeć abo słyšeć. Husto wjedźe to k tomu, zo přeńdźe staršiski dźěl do druheje rěče a zo woteběra konsekwentnosć nałožowanja principa OPOL. Činitaj-li staršej wjele wuwzaćow, woteběra wosebje wuznam mjeńšinoweje rěče.

Kritika

Wědomostna literatura wo dwurěčnosći dźěći a wo principje OPOL wopisuje wosebje slědźenja w swójbach rěčespytnikow abo w swójbach srjedźneje klasy. Přepytowane situacije njewotpowěduja mnohim situacijam wjacerěčnych kónčinow abo migrantiskich swójbow na swěće a kritizuja so jako njetypiske a elitarne. Wusměrjenje na priwatne kubłanje w swójbje njewobkedźbuje, zo tworja so swójbne rozsudy wo kubłanju na zakładźe politiskich wuměnjenjow. Hladajo na rěčne kubłanje je (falowacy) přistup k rěčnemu kubłanju w zjawnych kubłanskich zarjadnišćach rozsudny. Město toho, zo je dobre dwurěčne kubłanje jenož tym přistupne, kotřiž móža sej financielnje a časowje wosebite kubłanje dowolić, měło so kubłanje we wysokej kwaliće za wšěch zaručić.

Hlej tež

Přirunuj

• minority language at home, hinaša metoda dwurěčneho kubłanja doma

Literatura

• Barron-Hauwaert, Suzanne. 2004. Language Strategies for Bilingual Families. The One-Parent-One-Language Approach (Parents´ and Teachers´ Guides 7). Clevedon/Buffalo/Toronto: Multilingual Matters. (pola Google books)

• Döpke, Susanne. 1992. One Parent – One Language. An interactional approach (Studies in Bilingualism 3). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

• Döpke, Susanne. 1998. Can the principle of ‘one person – one language’ be disregarded as unrealistically elitist? W: Australian Review of Applied Linguistics 21(1). 41–56.

• Leist-Villis, Anja. 2008. Elternratgeber Zweisprachigkeit. Informationen & Tipps zur zweisprachigen Entwicklung und Erziehung von Kindern. 7th edn. Tübingen: Stauffenburg-Verlag.

• Leopold, W. F. 1939, 1947, 1949a, 1949b. Speech Development of a Bilingual Child: A Linguists Record (in four parts). Evaston: Northwestern Press.

• Ronjat, Jules. 1913. Le développement du langage observé chez un enfant bilingue. Paris: Champion.

• Taeschner, Traute. 1983. The Sun is Feminine: A Study on Language Acquisition in Bilingual Children (Springer Series in Language and Communication). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.