Žórłowy tekst za Оrgany rěče sej wobhladać

[[Dataja:Speech Production Organs - Numbered.png|300px|thumb|Оrgany rěče<ref name="Gramatika hornjoserbskeje rěče 18—19">''[[Hinc Šewc|Šewc-Schuster H]]''. Gramatika hornjoserbskeje rěče. — Budyšin: Ludowe nakładnistwo [[Domowina]], 1984. — Zwjazk 1 fonologija, fonetika a morfologija. — S. 18—19.</ref>:<br> 1. [[nósnica]]; 2. [[njebjeska]] (mjechke a twjerde); 3. [[ertnica]]; 4. [[čopik]]; 5. [[huby]] (delnja a hornja); 6. [[zuby]] (delnje a hornje); 7. [[jazyk]]; 8. [[Dźasna|dźasna (alweole)]]; 9. [[hłosowce]]; 10. [[dychnica]]; 11. [[płuca]]; 12. [[kyrk]]; 13. diafragma]]

'''Оrgany rěče''' (tež ''organy artikulacje'', ''rěčadła'') — system organow, z kotrychž pomocu čłowjek [[Zwuk rěče|rěčne zwuki]] twori<ref name="Gramatika hornjoserbskeje rěče 16">''[[Hinc Šewc|Šewc-Schuster H]]''. Gramatika hornjoserbskeje rěče. — Budyšin: Ludowe nakładnistwo [[Domowina]], 1984. — Zwjazk 1 fonologija, fonetika a morfologija. — S. 16.</ref>.

Rěčadła su<ref name="Gramatika hornjoserbskeje rěče 18—19"/>:
* hornja [[Huby|huba]];
* delnja huba;
* hornje [[zuby]];
* delnje zuby;
* [[Dźasna|dźasna — alweole]] (Zahndamm);
* twjerde [[njebjeska]] — palatum (harter Gaumen);
* mjechke njebjeska — welum (weicher Gaumen);
* [[čopik]] (Zäpfchen);
* [[jazyk]]:
** kónčk jazyka;
** chribjet jazyka — dorsum;
** korjeń jazyka;
** jazykowa kósć (Zungenbein);
* [[ertnica]];
* delnje [[čelesno]];
* [[nadkyrkowe wěčko]] (Kehldeckel);
* přistup ke [[kyrk]]ej (Kehlkopfeingang);
* [[hłosowce]];
* kyrkowe krymsty (Kehlkopfknorpel);
* [[dychnica]];
* [[póžěradło]] — larynx (Rachenröhle);
* přistup k [[Nósnica|nósnicy]] (Zugang zur Nasenhöhle);
* nósnica (Nasenhöhle);
* [[płuca]].

We wobłuku rěčadłow rozeznawamy tři družiny<ref name="Gramatika hornjoserbskeje rěče 16"/>:
* organy, kiž tworja [[dych]];
* organy, kiž tworja [[hłós]];
* organy, kiž modeluja wudychowy prud (woprawdźite artikulaciske organy).

Organ, z kotrehož pomocu srěbamy powětr, su płuca. Při rěčenju wudychujemy powětr přez dychnicu a kyrk. Městno hłosotworjacych organow, t. r. hłosowkow, je w kyrku mjez škitowym a pjeršćenjowym krymstom. Hłosowce stej porno sebi stejacej kóžce, kotrejž tworitej mjez sobu, wot zady započinajo a postupnje so rozšěrjejo, wusku wotwěru, t. mj. hłosowu wotwěru. Při normalnym dychanju je hłosowa wotwěra šěroko wotewrjena a hłosowce njejstej napjatej. Při rěčenju pak so hłosowce přez wotpowědne zwjertnjenje krymstow zespinatej, přibližitej so k sebi a wutworitej přez to mjeńšu wotwěru. Artikulaciski prud dóstawa so přez nju a pohibuje napjatej kóžce, přez to nastawa ton (zynk) kaž w hudźbnym nastroju. Na tute wašnje nastaty ton zesylnjuje so potom w resonatoriskich jamach (larynx abo póžěradło, ertnica, nósnica). Městno woprawdźitych artikulaciskich organow je nad kyrkom. K nim słušeja wšitke rěčadła w póžěradle a w ertnicy<ref>''[[Hinc Šewc|Šewc-Schuster H]]''. Gramatika hornjoserbskeje rěče. — Budyšin: Ludowe nakładnistwo [[Domowina]], 1984. — Zwjazk 1 fonologija, fonetika a morfologija. — S. 16—17.</ref>.

Rozeznawamy pasiwne a aktiwne rěčadła<ref>''[[Hinc Šewc|Šewc-Schuster H]]''. Gramatika hornjoserbskeje rěče. — Budyšin: Ludowe nakładnistwo [[Domowina]], 1984. — Zwjazk 1 fonologija, fonetika a morfologija. — S. 17.</ref>:
* Pasiwne rěčadła su: zuby, dźasna (alweole), twjerde njebjeska (palatum) a mjechke njebjeska (welum), kotryž přechadźa zady do owule (čopika) a kiž zawěra/wotewěra přistup k nósnicy.
* Aktiwne rěčadła su: delnje čelesno z delnimi zubami, kotrež ertny resonator rozšěrja a zwužuje. Předku před woběmaj čelesnomaj stej hubje (delnja a hornja huba), wonej regulujetej přez swoje pohiby (skulojćenje, neutralne nastajenje a połna zawěra) artikulaciju a postajtej barbu hłosa ([[timbre]]). Najpohibliwiše rěčadło je jazyk (lingua), kotryž hodźi so doprědka, dozady a horje wusunyć. Ze swojimi dźělemi (kónčk, prědni, srjedźny a zadni dźěl) twori wón na wšelakich městnach wužiny abo dospołne zawěry a formuje přez to akustisku podobu jednotliwych zwukow. Horni dźěl abo chribjet jazyka mjenuje so dorsum. 

== Nóžki ==
<references />

{{Fonetika a fonologija}}

{{Rq|rěč-zarodk}}

[[Kategorija:Fonetika]]