Khojsanske rěče

Mapa rozšěrjenja Khojsankich rěčow (žołta)

Khojsanske rěče tworja najmjenše phylum Afriskich rěčow. Historisce, wone su byli hłownje rěčany Khojsany (Khoi a Bushmeny abo Sany). Dźensa so rěči z nimi jenož w pusćinje Kalahari w juhozapadnej Africe a w małem teritoriju w Tansaniji. Khojsanska rěč je Nama, z něhdźe 250 000 ludźimi; Sandawe je druha w ličbje z něhdźe 40,000, monolingualnymi ludźimi; a Ju rěče maja 30,000 ludźi dohromady. Druhe rěče su blisko wumrěća. Hadza a Sandawe rěče Tansaniji su generalnje klasifikowane jako Khojsanske, ale wone su ekstremnje zdalene linguistisce.

Fonetika

Zhromadne charakteristiske přiznamjenja khojsanksich rěčow su mlaski, za kotrež w klasiskich alfabetach njejsu wosebite pismiki. Ale za nje eksistuje znamješka w IPA-symbole.

Zwuk	IPA-symbol	(stary)	Přikład
bilabial (en)	ʘ		słyš ^? / i
dental (en)	ǀ	ʇ	słyš ^? / i
alweolar (en)	ǃ	ʗ	słyš ^? / i
retroflex (en)	𝼊	ψ
palatal (en)	ǂ	𝼋	słyš ^? / i
lateral (en)	ǁ	ʖ	słyš ^? / i

Rěčnicy

Rěče	Ličba rěčow	Rěčnicy
Hadza rěč	1	1 mil
Sandawe rěč	1	40 mil
Khoe rěče	9	300 mil
Tuu rěče	2	4 mil
Ju rěče	6	45 mil
Dospołnje	něhdźe 20	něhdźe 400 mil

Rěčne swójby khojsanskich rěčow

Znutřka khojsanskich rěčow so hodźa sćěhowace rěčne swójby z metodami přirunaceho rěčespyta rekonstruować.

Hadza

Hadza (izolowana, 800 rěčnikow w Tansaniji)

Sandawe

Sandawe (izolowana, 40.000 rěčnikow w Tansaniji)

Kwadi-Khoe

Tež pod staršim pomjenowanjom centralne khojsanske rěče su znate.

Kwadi
Khoe
- Khoekhoe
  - Nama (250.000 rěčnikow, Dialektkontinuum, wobsahuje Damara, ǂAakhoe a Haiǁom)
  - Eini (wotemrěta)
  - Južny Khoekhoe
    - Korana (6 rěčnikow, wotemrěca)
    - Xiri (90 rěčnikow, dialektny kontinuum, wotemrěca)
- Tshu-Khwe (abo Kalahari) su zdźěla jich mlaski zhubili.
  - Wuchodny Tshu-Khwe (Južny Kalahari)
    - Shua (6.000 rěčnikow, dialektny kontinuum, wobsahuje Deti, Tsʼixa, ǀXaise a Ganádi)
    - Tsoa (9.300 rěčnikow, dialektny kontinuum, wobsahuje Cirecire a Kua)
  - Zapadny Tshu-Khwe (Zapadny Kalahari)
    - Kxoe (11.000 rěčnikow, dialektny kontinuum, wobsahuje ǁAni a Buga)
    - Naro (14.000 rěčnikow, dialektny kontinuum)
    - Gǀui-Gǁana (4.500 rěčnikow, dialektny kontinuum, wobsahuje Gǀui, Gǁana a ǂHaba)

Tuu

Tež pod staršim pomjenowanjom južne khojsanske rěče su znate. Wot dweju hłownej hałuzow tuteje swójby so dźensa jenož hišće po jednej rěči rěči.

ǃUi
- Nǀuu (8 rěčnikow w Juzňej Africe, wotemrěca)
- ǀXam
- Vaal-Orange: ǂUngkue, ǁŨǁʼe
- Outliers: ǁXegwi, ǃGãǃne

Taa
- Wuchod: ǃXóõ (4.200 rěčnikow, předewšěm w Botsuanje)
- Zapad: Nǀamani, Nǀuǁen
- Lower Nosop: ǀʼAuni, ǀHaasi

Ju-ǂHõã

Tež pod staršim pomjenowanjom sewjerne khojsanske rěče su znate.

Ju

Ju-rěč je dialektny kontinuum z něhdźe 45.000 rěčnikami. K jich bóle znatych dialektam słuša ǃXũũ (ǃKung), Juǀʼhoan abo ǂKxʼauǁʼein.

ǂHõã (200 rěčnikow w Botsuanje)

Hlej tež

Bibliografija

Starostin G. (2003) A lexicostatistical approach towards reconstructing Proto-Khoisan. Mother Tongue, vol. VIII. (jendź.)
Köhler, O. (1971) 'Die Khoe-sprachigen Buschmänner der Kalahari', Forschungen zur allgemeinen und regionalen Geschichte. (Festschrift Kurt Kayser). Wiesbaden: F. Steiner, 373–411. (němsce)
Treis, Yvonne (1998) 'Names of Khoisan languages and their variants', in Schladt, Matthias (ed.) Language, Identity, and Conceptualization among the Khoisan. Köln: Rüdiger Köppe, 463–503. (jendź.)
Vossen, Rainer (1997) Die Khoe-Sprachen. Ein Beitrag zur Erforschung der Sprachgeschichte Afrikas. Köln: Rüdiger Köppe. (němsce)
Westphal, E.O.J. (1971) 'The click languages of Southern and Eastern Africa', in Sebeok, T.A. (ed.) Current trends in Linguistics Vol. 7: Linguistics in Sub-Saharan Africa. Berlin: Mouton, 367–420. (jendź.)
Winter, J.C. (1981) 'Die Khoisan-Familie'. In Heine, Bernd, Schadeberg Thilo C. & Wolff, Ekkehard (eds.) Die Sprachen Afrikas. Hamburg: Helmut Buske, 329–374. (němsce)

Eksterne wotkazy

Khoisan language family tree (considered unreliable by Khoisanists; see List of Khoisan languages) (jendź.)
Khoisan linguistics at Cornell University (jendź.)
Rjadowanje khojsanksich rěčow (jendź.)