Słona Boršć
| |||||
| město: | Budyšin | ||||
| zagmejnowanje: | 1969 (do Słoneje Boršće-Bolborc) | ||||
| wobydlerstwo: | 281 (31. decembra 2022)[1] | ||||
| wysokosć: | 239–266 metrow n.m.hł. | ||||
51.197514.371388888889239–266
| |||||
| póstowe čisło: | 02625 | ||||
| předwólba: | 03591 | ||||
| wotwodźene słowa: |
| ||||
.png) Połoženje Słoneje Boršće w Budyšinje | |||||
wikidata: Słona Boršć (Q2216043)
| |||||
Słona Boršć (němsce Salzenforst) je wjeska we wuchodosakskim wokrjesu Budyšin, kotraž słuša wot lěta 1999 k wulkemu wokrjesnemu městu Budyšin a płaći wot 2007 oficielnje jako měšćanski dźěl. Wona leži w serbskim sydlenskim rumje w Hornjej Łužicy.
Geografija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wjeska nadeńdźe so něhdźe štyri kilometry sewjerozapadnje Budyskeho centruma w Hornjołužiskich honach při skłoninje hory Tchór, kotryž je z 268 metrami najwyše wuhorbjenje w blišej wokolinje Budyšina. Wjeska leži we wysokosći wot 239 do 266 metrow nad mórskej hładźinu a je tuž najwyše ležacy měšćanski dźěl Budyšina.
Susodne sydlišća su Zajdow a Mały Wjelkow na sewjerowuchodźe, Ćemjercy na wuchodźe, Tři Hwězdy na juhu a Horni Wunjow a Bolborcy na zapadźe.
Ležownostne mjena[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena: Jamy, Brězyny = na Brězynach, Klinčk, Tchóŕ, Podtchóŕ, Stołpiki, W Šimanach, Wopalnišća (hdźež prjedy wjes "Pětrowskecy" steješe), Močidła, Syćizny, Dołki (tež: na Dołach), Wiwalca (hórka), Pod Wiwalcu, Pusćina.[2]
Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wuchodnje Tchórja namakachu so popjelnicy, brónje a druhe powostanki sydlišćow, z kotrychž so na wobsydlenje před 4000 lětami slědować hodźi.
Ladko Słoneje Boršće, kotraž je sydlerskostawiznisce přidróžny nawsowc, leži při dźensnišej dróze Handrija Zejlerja. Wjeska sama so prěni króć w lěće 1359 jako Salczforst[3] naspomni. Dołho přisłuša ležownostne knjejstwo Budyskemu tachanstwu. Hižo wot srjedźowěka přeběži njedaloko wjeski nadregionalnje wuznamna Wysoka dróha, kotraž tu ze Židowa dale do Kamjenca wjedźeše.
Serbske a němske mjeno sydlišća matej samsny woznam a poćahowatej so na sól, kotryž so tež po Wysokej dróze transportowaše.[4] Z tym hodźeše so Słona Boršć wot druhich sydlišćow we wokolinje, kotrež so tež Boršć mjenowachu rozeznawać. Serbske mjeno je při tym přełožk němskeho mjena.
Na zakładźe wuhlada na Słonoboršćanskim Tchórju wudźěła Napoleon 19. meje 1813, dźeń do bitwy pola Budyšina, plan bitwišća.[5] W lěće 1865 staji so na horje Tchór měrjenski stołp kralowsko-sakskeje triangulacije.
Hač do lěta 1969 běše Słona Boršć samostatna gmejna z wjesnymi dźělemi Smochćicy, Horni Wunjow a Lešawa (wot 1948) a Ćemjercy (wot 1950). W lěće 1969 zjednoćeštej so Słona Boršć a Bolborcy ke gmejnje Słona Boršć-Bolborcy, kotraž so 1994 Małemu Wjelkowej a 1999 zhromadnje Budyšinej přizamkny.
Wobydlerstwo[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
W lěće 1834 měješe Słona Boršć 161 wobydlerjow, mjez nimi 71 katolikow (44%). W přichodnych lětdźesatkach stupaše ličba wobydlerjow wot 198 (1871) a 210 (1890) hač na 221 (1925). W lěće 1925 naličichu so při tym 197 ewangelskich (89%) a 24 katolskich wěriwych (11%). W jeho statistice naliči Arnošt Muka 1883/84 213 wobydlerjow, mjez kotrymiž běchu 180 Serbja (85%) a 33 Němcy.[6] Po Druhej swětowej wójnje zwyši so wobydlerstwo dla přesydlenja z wuchoda krótkodobnje. Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot hišće 44 %. Dźensa je ličba wobydlerstwa stabilna.
Ewangelscy wěriwi su do Budyskeje wosady swj. Michała a katolscy wěriwi do wosady swj. Pětra zafarowane.
Wosobiny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Jakub Delenka (1695–1763), rězbar, narodźeny w Słonej Boršći
- Handrij Zejler (1804–1872), serbski basnik a załožer serbskeje narodneje literatury, narodźeny w Słonej Boršći
- Michał Kětan (1892–1965), farar a redaktor, narodźeny w Słonej Boršći
Pomniki[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wopomnišćo při wuchodnej skłoninje Tchórja dopomni wot lěta 1948 na 43 židowskich žonow z Němskeje, Madźarskeje, Pólskeje, Francoskeje, Belgiskeje, Nižozemskeje, Čěskeje a Słowakskeje, kotřiž běchu so přez SS-komando 12. februara 1945 tu w pěskowej jamje zamordowali.[7]
We wsy dopomni pomnik na Handrija Zejlerja, najsławnišeho syna Słoneje Boršće. Při jeho ródnym domje dopomni tež taflička na njeho.
Hlej tež: Kulturne pomniki w Słonej Boršći
Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- M. Kral: Stawizniske powěsće z našich serbskich wsow [=Serbska ludowa knihownja, čo. 44]. Budyšin, 1937, str. 188–205.
Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- ↑ staw: 31. decembra 2022; Statistiska rozprawa města Budyšina za IV. kwartal 2022, měrc 2023
- ↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 13 (digitalizat).
- ↑ Słona Boršć w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
- ↑ Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 121.
- ↑ J. Aug. Ernst Köhler: Bilder aus der Oberlausitz, als ein Beitrag zur Vaterlandskunde, Reichel 1855, str. 78.
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 59. → wšě wjeski
- ↑ Stefanie Endlich, u.a.: Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus – Eine Dokumentation. Berlin, Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen-Anhalt, Sachsen, Thüringen, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1999, str. 745.
Wotkaz[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Słona Boršć – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Błohašecy | Bobolcy | Bolborcy | Bórk | Bozankecy | Ćichońca | Ćemjercy | Debrikecy | Delni Wunjow | Delnja Kina | Horni Wunjow | Hornja Kina | Južne předměsto | Lešawa | Lubochow | Mały Wjelkow | Nadźanecy | Nowe Małsecy | Nutřkowne město | Sćijecy | Sewjerowuchodny wobkruh | Słona Boršć | Smochćicy | Strowotna studnja | Wownjow | Wuchodne předměsto | Wulki Wjelkow | Wuricy | Zajdow | Zapadne předměsto (ze Židowom)