Herta Wićazec: Rozdźěl mjez wersijomaj

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Rjadka 22: Rjadka 22:
===Jeje dźeło a hłowe fazy jeje dźeło===
===Jeje dźeło a hłowe fazy jeje dźeło===


Herta wićazec je k generaci ewangelskeho lětnika štyrcetich lětow wosomnaćeho lětstotka přisłušała. Bohužel su jenož třiceći basnjow wot jeje zwostali<ref>Helena Ulbrechtová „Lužickoserbská literatura: její vývoj a pozice mezi středoevropskými literaturami“. Univerzita Karlova v Praze: Karolinum. Praha. 2009.</ref>, tohodla wóna njeměła wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosći k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźeło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosći“, je to předčuće wosebiteje bolosći. Hakle [[Róža Domašcyna]]<ref>Róža Domašcyna. „Herta Wićazec“. Serbska poezija. Том 32. Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin. 1993.</ref> a Christian Prunitsch su ju a jeje dźěło znowa hódnoćili - po nimi wóna je předchadnjarka subjektiwiskeje lyriki była. [[Róža Domašcyna|Domašcyna]] je tři fazy jeje dźeła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźeło je to „Njezamponička“, - je prjeni prozowy baseń wot jej, kotry je w serbskich nowinach wozjewiły w lěće 1848, dopomni idylu němskeje literatury teho času.
Herta wićazec je k generaci ewangelskeho lětnika štyrcetich lětow wosomnaćeho lětstotka přisłušała. Bohužel su jenož třiceći basnjow wot jeje zwostali <ref>Helena Ulbrechtová „Lužickoserbská literatura: její vývoj a pozice mezi středoevropskými literaturami“. Univerzita Karlova v Praze: Karolinum. Praha. 2009.</ref>, tohodla wóna njeměła wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosći k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźeło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosći“, je to předčuće wosebiteje bolosći. Hakle [[Róža Domašcyna]] <ref>Róža Domašcyna. „Herta Wićazec“. Serbska poezija. Том 32. Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin. 1993.</ref> a Christian Prunitsch su ju a jeje dźěło znowa hódnoćili - po nimi wóna je předchadnjarka subjektiwiskeje lyriki była. [[Róža Domašcyna|Domašcyna]] je tři fazy jeje dźeła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźeło je to „Njezamponička“, - je prjeni prozowy baseń wot jej, kotry je w serbskich nowinach wozjewiły w lěće 1848, dopomni idylu němskeje literatury teho času.
''
''
prjena faza'' (1848 - 1850): wóna je na zjawne přiszła a je jeje dźeła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje dušy.
prjena faza'' (1848 - 1850): wóna je na zjawne přiszła a je jeje dźeła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje dušy.
Rjadka 28: Rjadka 28:
druha faza'' (1850 - 1854): wóna njeje ničo publikowała, to bě čas metafiyizskeje refleksiji wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa = křesćanske wobshay
druha faza'' (1850 - 1854): wóna njeje ničo publikowała, to bě čas metafiyizskeje refleksiji wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa = křesćanske wobshay


''třeća faza'' (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźeła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežyła, jenož čistosć wutroby a wěra su puć k zbožu. Ale po Herće zbožo na swěće njeje trajace, wóna je předstajenje woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so wo jich basnjach formowało. Wóna je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Ta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowało. [[Adolf Černý]] je wo njej pisał: „Wóna žije we wjšerkach druheho swěta z ju bogom“<ref>Adolf Černý, „Herta Wićazec. Žiwjenje a pisma prěnjeje serbskeje basnjeŕki.“ Zestajał a pojednał Adolf Černý. Nakładował E. Muka. Budyšin. 1901.</ref>.
''třeća faza'' (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźeła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežyła, jenož čistosć wutroby a wěra su puć k zbožu. Ale po Herće zbožo na swěće njeje trajace, wóna je předstajenje woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so wo jich basnjach formowało. Wóna je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Ta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowało. [[Adolf Černý]] je wo njej pisał: „Wóna žije we wjšerkach druheho swěta z ju bogom“ <ref>Adolf Černý, „Herta Wićazec. Žiwjenje a pisma prěnjeje serbskeje basnjeŕki.“ Zestajał a pojednał Adolf Černý. Nakładował E. Muka. Budyšin. 1901.</ref>.




===staw slědźenja wo Herće Wićazecu===
===staw slědźenja wo Herće Wićazecu===


[[Michał Hórnik]] je w swojim hromadźenju basnjow na jednu z jeje basnjow skedźbnił<ref>Michał Hórnik. „Čitanka : mały wubjerk z narodneho a nowišeho pismowstwa hornjołužiskich Serbow; ze serbskoněmskim słownikom." Schmaler & Pech. Budyšin. 1863.</ref>, tola je trało dołha, hač Serby su so na njej dohladali, tohodla zrudne basnje Herty njesu popularnje być, žadyn nekrolog, žadne dalše wozjewjenje je so wozjewiło. Hakle [[Adolf Černý]] je prjenu monografju wo njej ze informacjami ze archiwow pisał a je zarys jeje žiwjenja a wo jeje basnjach w časipismu maćicy sebskeje ([[Maćica Serbska|ČMS]] 1900) a někotre lět pozdźišo su tež jeje njewozjewite němske basnje wozjewili ([[Maćica Serbska|ČMS]] 1906). Smoler, kotry Herta je derje znała, njeje přidać informaciju k tomu móhł, dokelž mało stó dopomni Hertu a jenož mało ludźi su literarne dźelo Herty Wićazecy dopomnili.
[[Michał Hórnik]] je w swojim hromadźenju basnjow na jednu z jeje basnjow skedźbnił <ref>Michał Hórnik. „Čitanka: mały wubjerk z narodneho a nowišeho pismowstwa hornjołužiskich Serbow. Ze serbskoněmskim słownikom. Schmaler & Pech. Budyšin. 1863.</ref>, tola je trało dołha, hač Serby su so na njej dohladali, tohodla zrudne basnje Herty njesu popularnje być, žadyn nekrolog, žadne dalše wozjewjenje je so wozjewiło. Hakle [[Adolf Černý]] je prjenu monografju wo njej ze informacjami ze archiwow pisał a je zarys jeje žiwjenja a wo jeje basnjach w časipismu maćicy sebskeje ([[Maćica Serbska|ČMS]] 1900) a někotre lět pozdźišo su tež jeje njewozjewite němske basnje wozjewili ([[Maćica Serbska|ČMS]] 1906). Smoler, kotry Herta je derje znała, njeje přidać informaciju k tomu móhł, dokelž mało stó dopomni Hertu a jenož mało ludźi su literarne dźelo Herty Wićazecy dopomnili.
[[File:Herta Wićazec.png|thumb|Herta Wićazec]]
[[File:Herta Wićazec.png|thumb|Herta Wićazec]]

Wersija wot 2. julija 2013, 18:20

Herta Wićazec (1819 – 1885)

Herta Wićazec (němske mjeno: Johanne Henriette Lehmann. *4. februara 1819 we Budyšinje, † w měrcu w l. 1885 w Budyšinje) bě prěna serbska basnjerka. Hertu Wićazecu je so hrjebało na tuchorskim pohrjebnišću.

Wicazec Herta ZM XXXVIII 66 D 015

žiwjenje

Hačrunjež jeje serbske mjeno bě „Jetka“ wóna „Herta“ pisaše. Nan Herty rěkaše Jan Korl Gust Wićaz, bě krwac a wobsedźerja hosćenca a jeje mać rekaše Maria Mučerec. Herta je jeje dźěćatstwo pola budyskeje jamy přežiwiła, hdźe starši su krawcownju měli , ale tež sadowu zahrodu, - wo tej basnjerka pisaše znowa a znowa na wšelakich městnach jeje dźeła. Za cyłe žiwjenje wóna je w Budyšinje bydliła a pracowaše jako šwalča. Herta je jako jara wotewrjena duša wotrostała, što je pozdźšo změniło. Jara zažnje wóna je literarnje dźełać započeła - hižo pisała, hač jej była 13 lět. Herta pozdźišo tež je we chóru spěwała.


Budyšin w tym časje

Budyšin był centrum duchowneho žiwjenja Serbow tak wóna hač wjele druhich Serbow pozdźišo je na narodnim žiwjenja a nadrodnej kulturje Serbow sobu dźełać proběrowała. Wosebje wožiwjenje serbskeje kultury řez spěwanje serbske spěwy w cyrkwje a załoženje Maćicy Serbskeje, su dobre wuměnjenja serbskeje kultury tworili. W tym casje było to hišće normalne, zo njemóže što wo serbskich powědanjach a basnjach słyšeć, tež hromadźenje ludowych spěwow Handrija Zejlera hišće njebyło pisane, jenož rukopisne. Kak była situacija w cyłku ze žonami? - W lěće 1856 je so artikl Boženy Němcoveje w Serbksich Nowinach wozjewiło a tam Němcova je wo českich spisowaćelkach pisała, Jan Arnošt Smoler je artikl tak komentował, zo wón jenož može Hertu Wićazec jaka serbska spisowaćelka dopomnić a zo hač do lěta 1900 byli jenož 2 abo 3 druhe serbske spisowaćelki wuhladajo wot Herty znate, ale njebyli tak wažne kaž Herta Wićazec. Bohužel wo tym čase Serbowki njesu móžnosći dobreje wuwučowanja w šulach a w institucijach dalekułanja měli - po Smolerje samo žadna wot tych žonach njesu w cyrkwje serbske spěwy spěwali abo njesu bibliju abo Serbske Nowiny čitali abo móhli čitać. Smoler je wo jednym podawku rozprawił: Smoler je z jednu Serbowku w někajkej wjesu schazował, a z tej přiležnosću wóna je jemu mału serbsku knihowniju dała ale wóna njeje serbsce rečić abo čitać móhła. Z tych přičin wóna je zajimawa: ćim wjace wěmy wo Herće ćim zajimawša wóna je.


Spočatk jeje literarne dźeło a znajomstwo z Mučinkom

Herta njeje wosobinski přikład měła, kaž pisać serbsce, kaž serbsku kulturu popěrać, - wóna jak wjele Serbow neje znała, što je serbska identita. Hakle Mučink je Hertu pisać serbsce inspirował, ale najprjedy wóna je němsku literaturu zajimowała a je pilnje němske klasikary studowała a je wšitko přiwzała. Jako młoda šwalča je w lěće 1841 z Janom Bohuwěrom Mučinkom zeznała, kotry je tež so z lyriku wuznał a kotry był jako młody wučer a jako publicist předměrca znaty, wosebje był za jeho powučite powědančko „Ribowčenjo“ z lěta 1849 znaty – jadyn přećel Mučinka je wón na njej skedźbnił. Wóna je jemu jeje aforizmy a basnje we wuchodźowanju pokazała a wón je jej pozbudźił pisać serbsce a basnje ke Serbskej Nowiny słać, ale njeje to jasne, hdy wóna je pisać serbsce započała. Hačrunjež Herta Wićazec je z Smolerom, z Bartkom, z Radyserbom a pozdźišo z Hórnikom zeznała, a hačrunjež hdy Smoler je swoje spěwy na spěwanskim wječoru pola přećelow spěwał a to je ju jara inspirowało, móžemy zwěsćić, zo cyłe dźeło zwisuje z znajowstwiem z Mučinkom. Mučink samo je we jeho knize „Boža krasnosć w stwórbi“ z lěta 1854 někotre basnjow Herty wozjewił. W cyłku wóna była rjana žona, ale je z nohami problem měła, tak wóna je klacała. Dokelž jedna noha była krótša, hač ta druha noha snadź njeje muž měla, a zo Mučink njeje so ju ženił. Mučink je ju k poslednim dnju jich žiwjenja wostać we přećelskim kotakće namjetował, ale z přičiny jich problemow z nohami a dokelž wóna je klacała, zwazk je problemy poćežił, a to je prawdźepodobnje přičina, zo wóna pozdźišo njeje wjace basnjow pisała. Njeje to jasne, hač wóna z přičiny problemow z nohami bolosći měła, w basnjach jenož aluziji so namaka. Wothaldajo wot Mučinka Smoler je jej tež pisać dale serbsce wubudźił a wóna je dale jenož z mału přestawku mjes lětami 1851 a 1854 hač do lěta 1859 pisała. Hakle hač Mučink je so Julijanu Louisu w lěće ženił, Herta je dospołnje pisać jemu listy zastała a tež je pisać basnje zastała. Byrnjež by poměr z Mučinkom dramatisce był, ale čehodla wóna je za přeco mjelčiła? - Radyserb je na prašenju wotmołwił: dokelž su powědanja eksistowali, zo wóna je z jeje spěwami popadnyć sej ženjak chcyła, ale Radyserb je nas tež dopomnił, zo wóna je dale pisała: němske weršy a aforizmy za sekly wo wěncach na rowach přiwuznich a znajomych, ale wóna njeje jeje basnje wozjewiła. W cyłe njemože so bližić so Herće bez informaciji wo Mučinku, Jan Ćešla pozdźšo je wo Herće Wićazecu a wo Mučinku w jeho antologiju pisał a „Herta a Horisław“ (Horisław je pseudonym Mučinka). Wo kóncu jeje žiwjenja njewěmy wjele, jenož zo wóna woporniwje je so chorym starała a zo je hač k jeje smjerći w měrcu lěta 1885 w Budyšinje žyła. Mučink je jedyn měsac před jeho smjeći listy do Herty přepodał, wón njeje jich zničił abo zhubił, hačrunjež wóna je sej přeła, zo listy so budu palić.


Jeje dźeło a hłowe fazy jeje dźeło

Herta wićazec je k generaci ewangelskeho lětnika štyrcetich lětow wosomnaćeho lětstotka přisłušała. Bohužel su jenož třiceći basnjow wot jeje zwostali [1], tohodla wóna njeměła wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosći k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźeło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosći“, je to předčuće wosebiteje bolosći. Hakle Róža Domašcyna [2] a Christian Prunitsch su ju a jeje dźěło znowa hódnoćili - po nimi wóna je předchadnjarka subjektiwiskeje lyriki była. Domašcyna je tři fazy jeje dźeła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźeło je to „Njezamponička“, - je prjeni prozowy baseń wot jej, kotry je w serbskich nowinach wozjewiły w lěće 1848, dopomni idylu němskeje literatury teho času. prjena faza (1848 - 1850): wóna je na zjawne přiszła a je jeje dźeła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje dušy. druha faza (1850 - 1854): wóna njeje ničo publikowała, to bě čas metafiyizskeje refleksiji wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa = křesćanske wobshay

třeća faza (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźeła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežyła, jenož čistosć wutroby a wěra su puć k zbožu. Ale po Herće zbožo na swěće njeje trajace, wóna je předstajenje woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so wo jich basnjach formowało. Wóna je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Ta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowało. Adolf Černý je wo njej pisał: „Wóna žije we wjšerkach druheho swěta z ju bogom“ [3].


staw slědźenja wo Herće Wićazecu

Michał Hórnik je w swojim hromadźenju basnjow na jednu z jeje basnjow skedźbnił [4], tola je trało dołha, hač Serby su so na njej dohladali, tohodla zrudne basnje Herty njesu popularnje być, žadyn nekrolog, žadne dalše wozjewjenje je so wozjewiło. Hakle Adolf Černý je prjenu monografju wo njej ze informacjami ze archiwow pisał a je zarys jeje žiwjenja a wo jeje basnjach w časipismu maćicy sebskeje (ČMS 1900) a někotre lět pozdźišo su tež jeje njewozjewite němske basnje wozjewili (ČMS 1906). Smoler, kotry Herta je derje znała, njeje přidać informaciju k tomu móhł, dokelž mało stó dopomni Hertu a jenož mało ludźi su literarne dźelo Herty Wićazecy dopomnili.

Dataja:Herta Wićazec.png
Herta Wićazec

twórby

Jadyn přikład jich basnjow je to „Čista wutroba“, to je ta baseń, na kotrej Hórnik je w swojim hromadźenju basnjow skedźbnił.


Čista wutroba

Čista wutroba
Je ta róžička,
Kiž na kóždym puću kćěje,
Hdźež so boža lubosć směje,
Hdźež so zjednoća
Z wěru nadźěja.

Čista wutroba
Je ta studnička,
Kiž nam dawa móc a sylnosć,
K dobrym skutkam prawu swěrnosć,
A we hórkosći
Dušu wokrewi.

Čista wutroba
Je ta hwězdźička,
Kiž we ćmowej smjertnej nocy,
Hdyž nam zańdu naše mocy,
Miłu jasnosć da
Na puć do njebja.

Čista wutroba
Słódke spanje da,
Hdźež po sprócnym ćežkim dźěli,
Kiž smy tudy dźěłać měli,
Smjerć nas powoła
K měrej do rowa.

Čista wotruba
Wjedźe do njebja,
Pyši nas pri božim trónu
Z njezachodnej krasnej krónu;
Čista wutroba
Wěčnu zbóžnosć ma.

Žorło: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-35.html

žorła

Adolf Černý, „Herta Wićazec. Žiwjenje a pisma prěnjeje serbskeje basnjeŕki.“ Zestajał a pojednał Adolf Černý. Nakładował E. Muka. Budyšin. 1901.

Helena Ulbrechtová „Lužickoserbská literatura: její vývoj a pozice mezi středoevropskými literaturami“. Univerzita Karlova v Praze: Karolinum. Praha. 2009.

Róža Domašcyna. „Herta Wićazec“. Serbska poezija. Том 32. Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin. 1993.

Michał Hórnik. „Čitanka: mały wubjerk z narodneho a nowišeho pismowstwa hornjołužiskich Serbow. Ze serbskoněmskim słownikom.“ Schmaler & Pech. Budyšin. 1863.

  1. Helena Ulbrechtová „Lužickoserbská literatura: její vývoj a pozice mezi středoevropskými literaturami“. Univerzita Karlova v Praze: Karolinum. Praha. 2009.
  2. Róža Domašcyna. „Herta Wićazec“. Serbska poezija. Том 32. Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin. 1993.
  3. Adolf Černý, „Herta Wićazec. Žiwjenje a pisma prěnjeje serbskeje basnjeŕki.“ Zestajał a pojednał Adolf Černý. Nakładował E. Muka. Budyšin. 1901.
  4. Michał Hórnik. „Čitanka: mały wubjerk z narodneho a nowišeho pismowstwa hornjołužiskich Serbow. Ze serbskoněmskim słownikom.“ Schmaler & Pech. Budyšin. 1863.
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije