Organiska chemija

Chemiska struktura močowiny

Organiska chemija je dźělny wobłuk chemije, kotraž so tradicionalnje do organiskeje a anorganiskeje chemije rozrjaduje. K dalšemu rozrjadowanju do fyzikaliskeje, analytiskeje, techniskeje atd. chemije dóńdźe hakle po 1890.

Historisce słušachu do organiskeje chemije wšitke maćizny, kotrež móža tworić jenož (žiwe) organizmy, a do anorganiskeje chemije wone, kotrež nježiwy swět wutworja. Wědomostnicy sej tehdy myslachu, zo je za tworjenje organiskich maćiznow wěsta žiwjenska móc trěbna.

Po tym, zo bě 1828 Friedrich Wöhler zhotowił močowinu jako organisku maćiznu z anorganiskeje wjazby ammoniumcyanata (NH4OCN), je so hranica mjez maćiznami z nježiweje a žiweje přirody spowaliła.

3D struktura močowiny

Dźensa wěmy, zo žiwochi tež wjele anorganiskich maćiznow produkuja, mjeztym zo móžemy w laborje syntetizować nimale wšitke organiske maćizny. Přiwšěm je rozrjadowanje zmysłapołne, dokelž so mechanizmy reakcijow a struktury maćiznow w anorganice a organice rozeznawaja.

Dźensa wobsahuje organika wšitke zwjazanja wuhlika z druhimi elementami. Je jich wjace hač 17 milionow zwjazanjow. Módrina (HCN), wuhlikowa kisalina a jeje sele, cyanidy a karbonaty so pak swojeje struktury dla anorganice přirjaduja.

To wosebite na wuhliku je, zo ma štyri walencowe elektrony. To su elektrony na wonkownej čarje (orbiće) elektronoweje wobalki, kotrež su hłownje zamołwite za wjazby mjez atomami. Wuhlik móže tohodla wutworić njepolarne wjazby z jednym, dwěmaj, třomi abo štyrjomi wuhlikowymi atomami. Z tym móža nastać linearne abo rozhałžkowane, dołhe abo krótke wuhlikowe rjećazy. Ze swobodnymi walencowymi elektronami so najčasćišo zwjazuje wodźik, ale tež elementy kaž kislik, syrik, dusyk abo fosfor. To wujasni přewšo wulke mnóstwo organiskich molekulow.

Zakładne maćizny za syntetizowanje nimale wšitkich organiskich wjazbow zhotowja so ze zemskeho płuna a wolija. Technisce wažne wobłuki organiskeje chemije su plasty, laki, barby a lěpki.