Jabłučina

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
(ze strony „Jabłuka” sposrědkowane)
Podobne hesło Tutón nastawk z temu štom je po hesle na druhi nastawk podobny. Druhe hesło Jabłuko ma temu płód.
Jabłučina
(Malus florentina), štom
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
rjad: (Rosales)
swójba: Róžowe rostliny (Rosaceae)
podswójba: Spiraeoideae
tribus: Pyreae
podtribus: Jadrješkosadowe rostliny (Pyrinae)
ród: Jabłučina[1][2][3]
wědomostne mjeno
Malus
Mill.
Wobdźěłać
p  d  w

Jabłučina[1][2][3] (tež jabłoń[1][2][3], Malus) je ród ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae). Ród wobsahuje něhdźe 40 hač do 55 družinow lisćomjetacych štomow a kerkow z lěsow a husćinow sewjerneje měrneje cony w Europje, Aziji a sewjernej Americe, z kotrychž tež wulka ličba je na často ćežko so rozeznawacych hybridow nastawała.

Najwažniše družiny:

Swětodaloko z wotstawkom najznaćiše a hospodarsce jara wuznamna družina je kultiwowana jabłučina (Malus × domestica). Nimo toho buchu někotre z wuchodneje Azije pochadźane družiny z jenož něhdźe wišničkowulkimi płodami, kaž na při. Japanska jabłučina (Malus floribunda), wišnjojta jabłučina (Malus baccata) a Malus × zumi w měrnych klimowych regionach kaž pyšne kerki a štomy nasadźane. Nic zaměnjować z jabłučinami su nic bliže přiwuzne granatowcy (Punica granatum).

Systematika[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Malus asiatica, Kćenja z krónowymi łopješkami
Malus florentina, płody
Malus prunifolia, płody
Malus sikkimensis, płody
Malus transitoria, kćenja

Ród Malus słuša k subtribusej Pyrinae tribusa Pyreae w podswojbje Spiraeoideae znutřka swójby Rosaceae. Mjeno roda Malus bu w lěće 1754 wot Philip Miller w Gard. Dict. Abr., 4. nakład, S. 835, najprjedy wozjewjene. Synonymy za Malus Mill. su Docyniopsis (C.K.Schneid.) Koidz., Eriolobus ({{Person|DC.) M.Roem.[4]

Eksistuje něhdźe 42 hač 55 Malus-družinow; tu listowanje z informacijemi wo domiznje. W Chinskej so hodźa něhdźe 25 družinow namakać z kotrychž 15 jenož tam. Ród Malus so do šěsć[4] hač do wósom sekcijow rozrjaduje (2006 a 2008 stej dwě k tomu přišłoj):

  • Sekcija Chloromeles: Z jenož hišće třomi płaćiwymi družinami jenož w Sewjernej Americe:
    • Südlicher Wildapfel (Malus angustifolia (Aiton) Michx.): Domizna je USA.
    • Süßer Wildapfel (Malus coronaria (L.) Mill., Syn.: Malus bracteata Rehder, Malus coronaria var. dasycalyx Rehder, Malus fragrans Rehder, Malus glabrata Rehder, Malus glaucescens Rehder, Malus lancifolia Rehder, Pyrus coronaria L.): Domizna je wuchodna Sewjerna Amerika.
    • Savannen- oder Prärie-Wildapfel Malus ioensis (Alph.Wood) Britton: Domizna je zapadna Sewjerna Amerika.
  • Sekcija Docyniopsis: Z jenož štyri družinami w Aziji:
    • Malus doumeri (Bois) A.Chev. (Syn.: Malus formosana Kawak. & Koidz., Malus laosensis (Cardot) A.Chev., Pyrus doumeri Bois): Domizna je Chinska, Tajwan, Laos a Vietnam.
    • Malus leiocalyca S.Z.Huang: Domizna je Chinska.
    • Malus melliana (Hand.-Mazz.) Rehder: Domizna je Chinska.
    • Wollapfel (Malus tschonoskii (Maxim.) C.K.Schneid.): Domizna je Japanska.
  • Sekcija Eriolobus (Seringe) C.K.Schneid.: Z jeničkej družinu:
  • Sekcija Florentinae Cheng et al.:[5]
    • Malus florentina (Zuccagni) C.K.Schneid. (Syn.: Malus crataegifolia (Savi) Koehne)
  • Sekcija Gymnomeles: Z něhdźe šěsć družinami:
    • Kirschapfel, auch Sibirischer Wildapfel oder Beerenapfel genannt (Malus baccata (L.) Borkh. (Syn: Malus pallasiana Juz., Malus sibirica (Maxim.) Kom., Malus daochengensis C.L.Li, Malus rockii Rehder, Malus jinxianensis J.Q.Deng & J.Y.Hong, Malus xiaojinensis M.H.Cheng & N.G.Jiang): Domizna je Wuchodna Azija.
    • Halls Apfel (Malus halliana Koehne): Domizna je Japanska a Chinska.
    • Teeapfel oder Chinesischer Wildapfel (Malus hupehensis (Pamp.) Rehder: Domizna je Chinska.
    • Malus mandshurica (Maxim.) Kom. ex Skvortsov (Syn: Malus cerasifera Spach, Malus sachalinensis Juz., Pyrus baccata var. mandshurica Maxim., Malus baccata ssp. mandshurica (Komarov) Likhonos, M. baccata var. mandshurica (Maxim.) C.K.Schneider): Domizna je Wuchodna Azija.
    • Malus sikkimensis (Wenz.) Koehne ex C.K.Schneid.: Domizna je Himalaja.
    • Malus spontanea (Makino) Makino
  • Sekcija Malus: Z něhdźe jědnoće družinami a někotrymi hybridami:
    • Malus chitralensis Vassilcz.
    • Japanska dźiwja jabłučina (Malus floribunda Sieb. ex Van Houtte): Domizna je Japanska.
    • Malus muliensis T.C.Ku
    • Kawkazowa jabłučina (Malus orientalis Uglitzk.), hórske lěsy a lěsne kromy južneho Kawkaza - Nimo M. sieversii druhi najwažniši prjedownik kulturneje jabłučiny
    • Malus prunifolia (Willd.) Borkh.: Domizna ist China.
    • Malus pumila Mill. (Syn.: Malus communis Poiret, M. dasyphylla Borkhausen, M. dasyphylla var. domestica Koidzumi, M. domestica Borkhausen, M. domestica subsp. pumila (Mill.) Likhonos, M. pumila var. domestica C.K.Schneider, Niedzwetzki-Apfel M. niedzwetzkyana Dieck ex Koehne, M. sylvestris ssp. mitis Mansfeld, Pyrus malus L., P. malus var. pumila Henry), (zapadna Azija, Centralna Azija a Wuchodna Europa)
    • Aziska dźiwja jabłučina (Malus sieversii (Ledeb.) M.Roem., Syn.: Malus kirghisorum Al.Fed. & Fed., Malus turkmenorum Juz. & Popov), hórske lěsy centralneje Azije wot Tadźikistana hač zapadneje Chinskeje – najskerje hłowna pochadna forma kulturneje jabłučiny.
    • Chinska jabłučina (Malus spectabilis (Aiton) Borkh.), (Azija, najskerje Chinska)
    • Dźiwja jabłučina (Malus sylvestris (L.) Mill.), zapadna Azija a Europa – po najnowšich přepytowanjach najskerje njeje žana pochadna forma zahrodneje jabłučiny, ale snano je w tej zakřižowana.
    • Malus zhaojiaoensis N.G.Jiang
    • Malus ×adstringens Zabel (= M. baccata × M. pumila)
    • Malus ×arnoldiana (Rehder) Sarg. ex Rehder (= M. baccata × M. floribunda, Syn.: Malus floribunda var. arnoldiana Rehder)
    • Malus ×asiatica Nakai (Syn.: Malus ringo Sieb. ex Carrière): Heimat ist China, dort gibt es viele Sorten für den Fruchtanbau.
    • Malus ×astracanica hort. ex Dum. Cours. (= M. prunifolia × M. pumila)
    • Zahrodna jabłučina (Malus domestica Borkh.), pochad leži w Aziji. Pochadne formy su najskerje Aziska dźiwja jabłučina (M. sieversii) a Kawkaziska jabłučina (M. orientalis). Nimo toho buchu zažne křižowanki z M. dasyphylia a M. praecox měnjene.
    • Malus ×hartwigii Koehne (= M. baccata × M. halliana)
    • Malus ×magdeburgensis Hartwig (= M. pumila × M. spectabilis), (Němska, Připadnowa namakanka w bliskosći Magdeburga)
    • Malus ×micromalus Makino (= M. spectabilis × M. baccata): Wona so w Chinskej šěroko rozšěrjena jako pyšne drjewa a dla jědźnych płodow plahuje.
    • Purpurowa jabłučina (Malus ×purpurea (A.Barbier) Rehder, = M. ×atrosanguinea × M. pumila, Syn.: Malus floribunda var. lemoinei É.Lemoine, Malus floribunda var. purpurea A.Barbier, Malus ×purpurea f. eleyi (Bean) Rehder, Malus ×purpurea f. lemoinei (É.Lemoine) Rehder, Malus ×purpurea var. aldenhamensis Rehder)
    • Malus ×robusta (Carrière) Rehder (= M. baccata × M. prunifolia, Syn.: Malus microcarpa var. robusta Carrière)
    • Malus ×scheideckeri Späth ex Zabel (= M. floribunda × M. prunifolia)
  • Sekcija Sorbomalus (Zabel) C.K.Schneid.
    • Malus bhutanica (W.W.Sm.) J.B.Phipps (Syn.: Malus toringoides (Rehder) Hughes)
    • Oregon-Wildapfel (Malus fusca (Raf.) C.K.Schneid. (Syn.: Malus diversifolia (Bong.) M.Roem., Malus rivularis (Douglas) M.Roem.), (sewjerozapadna Sewjerna Amerika)
    • Malus kansuensis (Batalin) C.K.Schneid.: Domizna je zapadna Chinska.
    • Malus komarovii (Sarg.) Rehder: Domizna je Chinska a sewjerna Korejska
    • Malus maerkangensis M.H.Cheng et al.
    • Malus sargentii Rehder, (Japan)
    • Malus toringo (Sieb.) de Vriese (Syn.: Malus sieboldii (Regel) Rehder), (wuchodna Azija, Japanska)
    • Malus transitoria (Batalin) C.K.Schneid. (Syn.: Malus bhutanica (W W.Sm.) J.B.Phipps), (sewjerozapadna Chinska)
    • Zierapfel (Malus ×zumi (Matsum.) Rehder), žana dźiwja forma njeje znata; eksistuje wjacore sorty, zdźěla z krejčerwjenymi łopjenami.
    • Malus ×atrosanguinea (hort. ex Späth) C.K.Schneid. (= M. halliana × M. toringo)
  • Sektion Yunnanenses (Rehd.) G.Z.Qian [6]: Z jenož štyri družinami, kotrež jenož w Chinskej wustupuja:
  • bjez tribusoweho přisłušnosće:
    • Malus brevipes (Rehder) Rehder (je jenož z kultury znata)
    • Malus ×platycarpa Rehder (USA)
    • Malus ×sublobata (Dippel) Rehder (= M. prunifolia × M. toringo, Syn.: Malus ringo var. sublobata Dippel)
    • Malus × soulardi

Eksistuje tež rodowe křižowanki znutřka podtribusa Pyrinae, na přikład Sorbus × Malus a samo trójne křižowanki: (Cydonia × Pyrus) × Malus.


Wo znatych sortami płody dawacych jabłučinow hlej zahrodna jabłučina a sorty jabłučinow.

Jabłučina sorty James Grieve
Jabłučina wot wjercha
Schadźenk wot Idared

Terminusy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  1. 1,0 1,1 1,2 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 174.
  2. 2,0 2,1 2,2 W internetowym słowniku: Apfel
  3. 3,0 3,1 3,2 W internetowym słowniku: Apfelbaum
  4. 4,0 4,1 Genus: Malus Mill. Zapisk při GRIN
  5. Taxonomic study of Malus section Florentinae (Rosaceae), In: Botanical Journal of the Linnean Society, Volume 158, Issue 2, 2008, S. 223–227.
  6. G.-Z. Qian, L.-F. Liu, G.-G. Tang: A new section in Malus (Rosaceae) from China. In: Annales Botanici Fennici. Volume 43, Number 1, 2006, S. 68–73. (PDF_Online)
  • Němsko-hornjoserbski słownik, strona 101 (wobě formje), ISBN 3-7420-0406-9
  • Słownik Němsko-hornjoserbki, strona 55 (jenož jabłučina)

Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Commons
Commons



Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije