Čorna póda

Wotkazy přidać
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije

Čorna zemja, je pódowy typ, kotryž pod wěstymi wuměnjenjemi na wapnojtych, wólnych materialijach, kaž na přikład hlininje nastawa. Tutón pódowy typ je w stepowym pasu sewjerneje połkule daloko rozšěrjeny a liči k najpłódnišim zemjam swěta. Su tež składźišća w srjedźnej Europje. Mjeno "čorna zemja" přińdźe wot hłubokočorneje hornjeje zemje, kotraž je přez wysoki wobstatk na humusu barbjena. Čorna zemja zastopnjuje so jako dźěl klasy T (Schwarzerde) a ma skrótšenku TT.

Čorna póda

Pódowy profil[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Pódowy profil Čorneje zemje je wosebity typ pódy, kotryž jewi so w srjedźnej a wuchodnej Europje předewšěm w Ruskej, Ukrainje a Běłoruskej. Jedna so tu wo humus bohatu, płódnu worštu, kotraž wobsteji z humusoweje hliny, zwuka a pěska a zwjetša hač k hłubokosći 40-60 cm saha.

Nastaće Čorneje zemje ma so na dołhe časowe wobłuki přirodneho tworjenja pódy a přetworjenja wróćo wjesć, při čimž předewšěm organiski material kaž zbytki rostlin a zwěrjeće ekskrementy pódu nabohaćeja a zhusća. Přez wysoki podźěl humusa a hliny maja tute pódy wosebje dobru kapacitu składowanja wody a wutkow, štož čini je za ratarstwo a plahowanje rostlinow jara atraktiwnu.

Charakteristiske přiznamjo Čorneje zemje je ćmowa barba, kotraž hodźi so na wysoki podźěl na humusu wróćo wjesć. Tutón humus přijimuje swěcu a ćopłotu a wotedawa ju pomału zaso, přez čož runostajny přeběh pódy nastanje, kiž je za wuwiwanje rostlinow z lěpšinu.

Pódowy profil Čorneje zemje pak njeje jenož swojich přihódnych pódniskich kajkosćow za ratarstwo zajimawy, ale tež za pódnowědu a geowědomosće. Jedna so při tym wo wosebity přikład za wutworjenje a wuwiće pódy, kotryž dawa wotkryće wo wliwje klimy, wegetacije a čłowjeskich aktiwitow na wutworjenje pódy.

Wuměnjenja nastaća[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Nastaće čorneje zemje je kompleksny proces, při kotrymž hraja wjacore faktory rólu. Tutón pódowy typ twori so na wapno bohatych wólnych materialijach kaž hlinow a je jedna z najpłódnišich pódow po cyłym swěće. Zo by so čorna zemja wutworiła, je dosahaca włóžnota trěbna, kotraž zemju włóžnje, ale njeje tak wysoka, zo spadnje. Pódowa aktiwita, kajkaž so přez dźěławosć zwěrjatow abo wliw wody a wětřika produkuje, ma tohorunja wulki wuznam. Nastaće čorneje zemje je tež na wěste klimatiske wuměnjenja wjazane, kajkež wone w suchich, kontinentalnych klimatach knježa. Dosć dołha doba je tohorunja trěbna, zo by organisku maćiznu w pódźe produkowała, zrawiła a so zhusćiła. Hdyž wšitke tute faktory optimalnje hromadźe skutkuja, móže płódna póda nastać, kotraž ma za ratarsku produkciju wulki wuznam.

Procesy nastaća[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Nastaće čorneje zemje je kompleksny přirodny proces, kotryž so přez kopicu faktorow postaja. Tutón pódowy typ je jedna z najpłódnišich pódow po cyłym swěće a móže pod wěstymi wuměnjenjemi na wapno bohatych mjelnjenskich materialijach kaž hlininje nastać.

Prěnje wuměnjenje za nastaće čorneje zemje je dosahaca włóžnota. To woznamjenja, zo dyrbi póda włóžna dosć być, zo by proces wudobywanja pódy a tworjenja pódy podpěrał, ale nic tak włóžna, zo spadnje. Tuta włóžnota móže so přez dešć abo přez přistup dnowneje wody poskićeć.

Dalši wažny faktor za nastaće čorneje zemje je aktiwita pódy, kotraž so přez skutkowanje zwěrjatow, kaž wudźenkow a druhich wobydlerjow pódy, kaž tež přez wliw wody a wětřika produkuje. Tuta aktiwita pomha, pódu změšeć a organiske maćizny roztworić.

Třeći wažny element za nastaće čorneje zemje je klima. Čorna zemja nastawa w suchich, kontinentalnych klimatach, kotrež su za dołhe časowe doby suche a ćopłe. Tute wuměnjenja podpěruja proces wudobywanja pódy a tworjenja pódy, z tym zo přinošuja k tomu, zo móža organiske maćizny spěšnišo wottwarjeć a zrawić.

Wšako trjeba chwile, zo by čornu zemju wutworił. Móže lětdźesatki abo samo lětstotki trać, dóniž so dosć organiskich maćiznow produkuje, zrawi a zhusći, zo by so płódna póda wutworiła.

Zjimace je nastaće čorneje zemje kompleksny proces, kotryž so přez kombinaciju włóžnoty, pódoweje aktiwity, klimy a časa postaja. Hdyž wšitke tute faktory optimalnje hromadźe skutkuja, móže płódna póda nastać, kotraž ma za ratarsku produkciju wulki wuznam.

Kajkosće pódy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Čorna zemja je najpłódniša póda swěta, kotraž je přez swoje wosebite kajkosće wuznamjenjena. Jeje hłubokočorna barba hodźi so na wysoki wobstatk humusa w hornjej zemi wróćo zwjesć a je wažny indikator za płódnosć pódy. Wysoke wobstatki dusyka, fosfora a kaliuma činja čornu pódu k idealnej pódźe za ratarstwo. Husta a drjebjata pódowa struktura zmóžnja rostlinam, hłuboko do pódy korjenjeć a wutki a włóžnotu přiwzać. Wuběrna kmanosć składowanja wody ma za ratarsku produkciju rozsudny wuznam, dokelž zmóžnja rostliny, tež w suchich časach dosć włóžnoty přiwzać. PH-hódnota čorneje zemje je neutralna hač lochce alkaliska, štož je za wjetšinu rostlinow optimalne a jim zmóžnja, wutki z pódy přiwzać a wužiwać. Skrótka prajene, kajkosće čorneje pjeršće činja ju k drohotnemu a produktiwnemu pódowemu typej.

Wužiwanje pódy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Čorna zemja so dla swojeje wysokeje płódnosće pódy a wutkow w ratarstwje daloko wužiwa. Je to jedna z najlěpšich pódow za rólnisku produkciju, wosebje za žito, kukuricu, soju a druhe ratarske rostliny. Husta zemska struktura a wuběrna kmanosć składowanja wody zmóžnja rostlinam hłuboko korjenjeć a włóžnotu a wutki přiwzać. Neutralne do lochce alkaliske pódowe wuměnjenja a wysoki wobstatk wutkow spěchuja rozrost rostlinow a přinošuja tak k wysokemu wunoškej žnjow.

Nimo toho wužiwa so čorna póda tež w lěsnistwje, dokelž hodźi so tež za plahowanje štomow a kerkow. Wysoki wobstatk humusa a dobra zamóžnosć składowanja wody přinošujetej k rozrostej a strowoće drjewinow.

Čorna zemja ma tež wulki wuznam za wobswět, dokelž funguje jako "CO2-Senke" a hraje wažnu rólu w globalnych wuhlikowych kruhach. Rostliny, kotrež na tutej zemi rostu, přijimuja CO2 a přetworja jón do organiskeho materiala, kiž so do pódy zapołoži. Tak přinošuje čorna zemja k redukowanju emisijow parnišćow a podpěruje klimowy škit.

Zjimajo je wužiwanje čorneje pódy jara mnohostronske a přinošuje spěchowanju ratarstwa a škitej wobswěta.

Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  • E. Brodengeyer (wudawaćel): Terra Geografija 10. sakska, Stuttgart 2008.
  • W. Gerber (wudawaćel): Domizna a swět zwjazk 5 sakska gymnazij 10. lětnik, Braunschweig 1999.

Internetne žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije