Via regia
Via regia (łaćonsce; „kralowska dróha“) je zapřijeće za stare mócnarstwowe dróhi w Europje. Njejedna so potajkim wo wěstu dróhu, ale wo družinu dróhow, kotrež běchu prawnisce kralej přirjadowane.
Najznaćiša kralowska dróha w Swjatym romskim mócnarstwje wjedźeše wot Ryna přez Frankobrod, Lipsk a Budyšin do Šleskeje. Tutón historiski puć je hač do dźensnišeho pod mjenom Via regia znaty.
Wysoka dróha wot Ryna do Šleskeje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Via regia, kotraž wjedźeše přez Łužicu, bu w lěće 1252 k prěnjemu razej we wopismje Mišnjanskeho markhrabja Hendricha III. jako strata regia naspomnjena, eksistowaše pak hižo wot 8. abo 9. lětstotka. W hornjołužiskim hraničnym wopismje wot 1241 je wona hižo jako antiqua strata („Stara dróha“) naspomnjena. Po rozpadźe kralowskeje centralneje mocy w srjedźnej Němskej spočatk 14. lětstotka zhubješe swoju funkciju jako kralowska dróha, tak zo njehodźi so wot tutoho časa prawnisce hižo wo „Via regiji“ rěčeć. Najebać toho wobsteješe mjeno dróhi we wěstych kónčinach dale, zwjetša jako „Wysoka dróha“. Dróha steješe nětko pod dohladom krajnych knjejstwow, kaž na přikład čěskich kralow w Hornjej Łužicy a sakskich kurwjerchow w srjedźnej Němskej. Dla dróhowych předpisow bě Wysoka dróha priwilegowana, tak zo smědźachu so wěste produkty jenož na tutej dróze přewožować.
Dróha měješe wulku hospodarsku wažnosć za nadregionalne wikowanje a wuměnu tworow. Ze zapada přińdźechu flandriske płaty, z wuchoda drjewo, kožuchi, wósk a měd a ze srjedźnych kónčin mjez druhim durinska sywina, sól z Hale nad Solawu a sakske hórnistwowe produkty. Via regia běše tež direktny zwisk mjez wažnymaj němskimaj wulkowikowymaj městomaj Lipsk a Frankobrod. Často wužiwachu tež wójska tutu nadregionalnu dróhu, tak zo dóńdźe w jeje wokolinje k wjacorym wulkim bitwam, kaž na přikład w Třicećilětnej wójnje abo w Napoleonskich wójnach. Po Napoleonowej poražce a Wienskim kongresu zhubješe dróha swój hospodarski wuznam, dokelž njeběchu priwilegije sakskeho wotstupjenja teritorijow dla hižo zdźeržomne.
Dalšu funkciju měješe Via regia za putnikowanje, wšako je husto identiska z Jakubowym pućom.
W lěće 2005 pomjenowaše Europska rada kralowsku dróhu za „europsku kulturnu dróhu“. 2011 wuhotowaše swobodny stat Sakska w Zhorjelcu krajnu wustajeńcu pod titlom „Via regia – 800 lět hibanje a zetkanje“. Lěto do toho organizowaše towarstwo Cyrila a Metoda na Chróšćanskej farskej łuce dźiwadłowy kruch z mjenom „Via regia woła“.
Přeběh Wysokeje dróhi[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wysoka dróha wjedźeše wot Ryna přez Frankobrod, Hanau, Gelnhausen, Steinau an der Straße, Neuhof, Fuldu, Eisenach, Jarobrod, Naumburg, Lipsk, Grimu, Wulki Hojn, Kinspork, Kamjenc, Budyšin, Lubij a Zhorjelc do Wrócławja a dale přez Šlesku do wuchoda.
Pódla Wysokeje dróhi wuwiwachu so pobóčne puće, na kotrychž spytachu překupcy popłatki a cła zalutować, kaž na přikład „Delnja dróha“, kotraž wjedźeše wot Lipska přez Torhow, Rukow, Zły Komorow, Grodk a Mužakow do Šleskeje. Z tak mjenowanymi přewodnymi stacijemi pak spytachu, překupcow k wužiwanju Wysokeje dróhi nuzować.
Wysoka dróha w Serbach[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wot Kamjenca wjedźeše Wysoka dróha přez lěs k Marijinej hwězdźe a do Swinjarnje, hdźež běše wotpočnišćo. W Prěčecach přeprěkowa rěčku Čornicu. Dale wjedźeše přez Smolicy dele do Židowa a na dźensnišej Garbarskej dróze zaso horje, hdźež móžachu překupcy přez Šulerske wrota do města přińć abo přez Hornčersku hasu dale do wuchoda ćahnyć.
We wjacorych městnach spominaja dróhowe mjena hač do dźensnišeho na staru kralowsku dróhu, kaž na přikład Wysoka dróha w Kamjencu.
Wotkaz[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Via regia – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow