Mjezybor

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Mjezybor
Mjezybor na karće Saksko-Anhaltskeje
Mjezybor na karće Saksko-Anhaltskeje
DEC
Mjezybor
Mjezybor
Wopon
Wopon
Wopon
Zakładne daty
stat Němska Němska
zwjazkowy kraj Saksko-AnhaltskaSaksko-Anhaltska Saksko-Anhaltska
wokrjes Solawski
wysokosć 88 metrow n.m.hł.
přestrjeń 54,73 km²
wobydlerstwo 33.641 (31. dec 2021)[1]
hustosć zasydlenja 615 wob. na km²
póstowe čisło 06217
předwólba (+49) 03461
awtowa značka SK, MER, MQ, QFT
Politika a zarjadnistwo
měšćanosta Jens Bühligen (CDU)
adresa Lauchstädter Str. 1−3
06217 Merseburg
webstrona merseburg.de
51.35472222222211.999166666667


Mjezybor (němsce Merseburg)[2] je tachantske a wysokošulske město při Solawje w južnej Saksko-Anhaltskej. Město je zarjadniske sydło Solawskeho wokrjesa a słuša k najstaršim městam srjedźneje Němskeje a běše w srjedźowěku nadregionalnje wuznamne nabožne a kulturne srjedźišćo.

Mjezyborski hród
Stara radnica
Solawa, hród a katedrala

Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wokolina Mjezyborja bě hižo w młodokamjentnej dobje wobsydlena. Prěnje naspomnjenje města jako mersiburc civitas pochadźa z lěta 880 respektiwnje 899. Pod Hendrichom I. wutwari so hród wosrjedź wot Serbow wobsydleneje wokoliny ke kejžorskej pfalcy. Po dobyću přećiwo Madźaram w bitwje na Lechowym polu slubi kejžor Ota II. załoženje noweho biskopstwa w Mjezyborju, štož so w lěće 968 stanje. Tute biskopstwo so hižo 981 rozpušći, bu wšak w lěće 1004 přez kejžora Hendricha II. wobnowjene.

Hižo w 12. lětstotku měješe Mjezybor tajki wuznam, zo so w nimale 500 km zdalenym zapadopruskim Chełmnom měšćanske wrota po měsće nad Solawu pomjenowaše (Brama Merseburska). W lěće 1428 přistupi město samo wikowanskemu zwjazkej Hansy, kotremuž znajmjeńša do lěta 1604 přisłušeše.

Do časa reformacije wosta Mjezybor biskopske sydło a wažny nabožny centrum při wuchodnych mjezach Němskeje. Biskopstwo bě drje jedne z najmjeńšich w Němskej, wobjimowaše wšak na přikład wuznamne wikowanske město Lipsk a bě z wuchadźišćom misiona w pohanskich serbskich kónčinach dźensnišeje Sakskeje, Saksko-Anhaltskeje a Braniborskeje.

W běhu reformacije a Burskich wójnow dóńdźe w Mjezyborju k zběžkej. Na to dyrbješe biskop Adolf w lěće 1525 z Mjezyborja do Lipska ćeknyć. 1545 prědowaše Martin Luther w Mjezyborskej katedrali. Po smjerći poslednjeho katolskeho biskopa w lěće 1561 so reformacija přesadźuje. Teritorij Mjezyborskeho wustawa so sekularizowaše a dóńdźe pod knjejstwo sakskich kurwjerchow. Mjez 1656 a 1738 běše město z rezidencu saksko-mjezyborskich wójwodow.

Po Wienskim kongresu sta so Mjezybor z hłownym městom pruskeho knježerstwoweho wobwoda Mjezybor w prowincy Sakska.

Z wotewrjenjom železniskeje čary Hala−Naumburg a Mjezyborskeho dwórnišća bu město na železnisku syć přiwjazane. Spočatk 20. lětstotka etablěrowachu so wjacore industrijne předewzaća, kaž na přikład amoniakowy zawod (předchadnik Leuna-zawodow) a Buna-zawody. Dla jeho wuznama jako industrijne a garnizonske stejnišćo bombarděrowachu Mjezybor w Druhej swětowej wójnje wjacekróć. Při tym wobškodźichu so wuchodne křidło hroda a wulki dźěl nutřkowneho města.

Po wójnje sta so Mjezybor z wokrjesnym městom noweho krajneho wokrjesa Mjezybor. 1954 załožichu technisku wysokošulu Leuna-Mjezybor, předchadnicu dźensnišeje wysokošule Mjezybor.

Wot 1994 do 2007 běše město zarjadniske sydło wokrjesa Mjezybor-Querfurt a wot 2007 sydło noweho Solawskeho wokrjesa.

Wuwiće wobydlerstwa[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

1834 do 1933

  • 1834: 08.830
  • 1875: 13.664
  • 1880: 15.205
  • 1890: 17.669
  • 1925: 25.630
  • 1933: 31.576

1939 do 1984

  • 1939: 38.058
  • 1946: 33.978
  • 1950: 38.441
  • 1960: 47.199
  • 1981: 50.932
  • 1984: 48.399

1990 do 2007

  • 1990: 43.815
  • 1995: 41.576
  • 2000: 37.127
  • 2005: 34.581
  • 2006: 34.411
  • 2007: 34.039

wot 2008

  • 2008: 34.623
  • 2009: 34.313
  • 2010: 35.419

Wosobiny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

W Mjezyborju skutkowachu mjez druhim biologa Ernst Haeckel (1834–1919), teologa Friedrich Schorlemmer (* 1944) a politikarka Johanna Wanka (* 1951).

Partnerske města[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wotkaz[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

 Commons: Mjezybor – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  1. Statistiski krajny zarjad Saksko-Anhaltskeje, ludnosć gmejnow dnja 31. decembra 2021 (PDF)
  2. Jurij Kral: Serbsko-nĕmski słownik hornjołužiskeje rĕče. Po nakładźe Maćicy Serbskej, Donnerhakec ćišćeŕnja, Budyšin 1927.
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije