Hornjoserbske předmjena

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije

Hornjoserbske předmjena su předmjena, kotrež so w hornjoserbskim kulturowym kruhu wužiwaja. Tuž njejsu wone, porno germanskim abo słowjanskim mjenam, w prěnim rjedźe linguistisce, ale kulturnje definowane.[1] Dla wšelakorych wonkownych wliwow, kotrymž hornjoserbska kultura podleži, je tež wobstatk na mjenach wšelakory a bohaty na ortografiskich ale tež fonologiskich wariantach.

Přikłady za woblubowane žónske předmjena su:
Bernadet, Borbora, Božena, Dana, Franciska, Hanka, Hańža, Christina, Jana, Jěwa, Katka, Julija, Lejna, Leńka, Lubina, Madlena, Marhata, Marja, Měrana, Pawlina, Rejza, Ruzalka, Sofija, Weronika, Wórša, Zusana
a za muske:
Beno, Bjarnat, Bosćij, Dawid, Feliks, Handrij, Horisław, Jakub, Jan, Jurij, Korla, Klaws, Křesćan, Maćij, Matej, Marko, Měrćin, Michał, Mikławš, Pawoł, Pětr, Radoměr, Roman, Sćěpan, Stanisław, Syman, Tomaš.

Wobsah:

1 Pochad
2 Ortografija a deklinacija

3.1 Ortografija
3.2 Deklinacija

4 Přidawk: Lisćina hornjoserbskich předmjenow
5 Hlej tež
6 Eksterne wotkazy
7 Noty
8 Literatura

Pochad[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Prěnjotne serbske předmjena běchu bjez wuwzaća zapadosłowjanskeho pochada; tójšto z nich su so hač do dźensnišeho časa wobchowali. Někotre su originarnje serbske. Najznaćiši přikład je Lubina. Druhe, kaž Božena, su daloko rozšěrjene a namakaja so tež w druhich zapadosłowjanskich kulturach.

Pokřesćanšćenje přinjese potom mnóstwo cyrkwinskich mjenow k Serbam. Mjez nimi běchu bibliske mjena kaž Hilža a Mato, ale tež mjena swjatych kaž Weronika a Měrćin.

Přeco wažniša za spožčenje předmjenow bu w běhu časa němska kultura, z kotrejež přewzachu so předmjena germanskeho a njegermanskeho pochada. Přikłady za to su Norbert, Dytar a Helga ale tež Andrea, Diana a Tobias.

Nic naposledk namakaja so tež někotre njeserbske słowjanske mjena kaž Bogna abo Andrej. Móžna přičina za to móhł powšitkowny zajim na słowjanskej kulturje w běhu dopomnjeća na słowjanske korjenje Serbow być.

Dokładne wobmjezowanje mjez žórłami mjenow njeje přeco móžne. Tak je Jadwiga njeserbske słowjanske mjeno germanskeho pochada, mjeztym zo je Marja drje z němčiny přewzate, při čimž je mjeno předewšěm křesćanskich přičin dla woblubowane. Zaso druhe mjena běchu so we wšelakorych formach z rozdźělnych žórłow přewzali, tak zo namakatej so nimo serbskeje formy Jěwa tež němska Eva a pólska (abo serbsko-němska) Ewa, a mjez serbskej Borboru a němskej Barbaru so namaka (tež w čěskim běžna) přechodna forma Barbora.

Dale powjetšeše so serbski mjenowy skład přez diminutiwy. Běchu wone prěnjotnje jenož wotwodźenki z křćenskich mjenow za priwatne wužiće, móžachu so pozdźišo ze samostatnymi křćenskimi mjenami stać. Tak nastaštej na přikład z mjenow Jana a Daniel mjenje Janka a Janika, ale tež Danko. Dalše přikłady toho typa su Leńka, Hańžka abo Marka.

Ortografija a deklinacija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Ortografija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wliw rozdźělnych kulturow wuskutkuje so tež na wašnje pisanja.

Někotre wukrajne mjena, kaž Angelique, Bianca abo Solveig ale tež Enrico, Marcel abo René, su so nastupajo prawopis a wurjekowanje njezměnjene přewzate, najskerje nic direktnje z pochadneho kraja, ale z wokołopućom přez němsku kulturu.

Wjele mjenow ma serbske a němske pisanje. Tutej stej často identiskej, rozeznawatej so pak hižo potom, jeli ortografiske wosebitosće dateje rěče wustupuja, kaž na př. serbske diakritiki (č, ě, ł, atd.) abo němske dwójne konsonanty abo wokale (tt, nn, au, ie atd.). Dwójne formy z tajkich přičin mamy na přikład pola Aleksander/Alexander, Andreja/Andrea, Dytmar/Ditmar/Dietmar, Juta/Jutta, Rajnar/Reiner abo Weronika/Veronika. Při někotrych mjenach su tež přechodne formy, tak na př. Klawdija/Clawdija/Claudija/Klaudia/Claudia.

Němske mjena w serbskim pisanju kaž Pawlina su relatiwnje časte, serbske mjena w němskim pisanju kaž Bronislaw porno tomu lědma wustupuja.

Při mjenach, kotrež wobsahuja w němčinje krótke i (wurjekowane kaž serbski y) abo spěwny s (wurjekowane kaž serbski z), móže serbske pisanje pak němskemu pisanju pak wurjekowanju slědować. Tohodla su tule w serbskim pisanju často wjacore formy, kaž na př. Silka a Sylka abo Jósef a Józef.

Deklinacija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Prěnjotnje wukónčachu žónske hornjoserbske mjena w zakładnej formje na -a a muske běchu bjezkóncowkowe abo wukónčachu na -o abo -a. Tute mjena so w hornjoserbšćinje kaž wotpowědne substantiwy deklinuja:
Měrana, Měrany, Měranje, Měranu, ...
Rodźisław, Rodźisława, Rodźisławej, Rodźisława, ...
Měrko, Měrka, Měrkej, Měrka, ...
Ota, Oty, Oće, Otu, ...

Najnowše formy mjenow, pola kotrychž tute paradigmy hižo njewustupuja, móžeja w ekstremnym padźe njedeklinowane wostać. W normalnym padźe so pak deklinuja, we wěstych padach so za to tróšku přiměrja.

Při žónskich mjenach kaž Andrea, kotrychž zdónk na wokalu skónči, so w deklinaciji -j- zasunje[2]:
→ Andrea, Andreje, Andreji, ...
Žónske mjena kaž Katrin, Berbel abo Beatrix, kotrež su w zakładnej formje bjezkóncowkowe, so kaž wotpowědne substantiwy deklinuja[3]:
→ Katrin, Katriny, Katrinje, ...
→ Berbel, Berbele, Berbeli, ...
→ Beatrix, Beatrixy, Beatrixy, ...

Při muskich mjenach kaž Wyli, kotrychž zdónk so na wokal skónči, so w deklinaciji -j- zasunje[4]:
→ Wyli, Wylija, Wylijej, ...

Přidawk: Lisćina hornjoserbskich předmjenow[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]


Hlej tež[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Nóžki[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  1. Vergleiche die entsprechende Handhabung in Abhandlungen zu Vornamen anderer Kulturräume, etwa den ostfriesischen Vornamen in
    • Irma Raveling, Die ostfriesischen Vornamen: Herkunft, Bedeutung und Verbreitung, 3., neugestaltete Auflage, Aurich: Verlag Ostfriesische Landschaft, 1988, ISBN 3-925365-27-3,
    abo němskim mjenam w
  2. Přirunaj Pawoł Völkel, Timo Meškank: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik/Obersorbisch-deutsches Wörterbuch. 5., wobdźěłany a sylnje rozšěrjeny nakład. Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina, 2005. ISBN 3-7420-1920-1. zapisk „Andrea“, strona 24.
  3. Přirunaj Pawoł Völkel, n.mj.m., zapisk „Doris“, strona 96.
  4. Přirunaj Pawoł Völkel, n.mj.m., zapisk „handy“, strona 139.

Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  • Walter Wenzel, Studien zu sorbischen Personennamen, 1987, zwjazk 1, strona 99f
  • Arnošt Muka (Ernst Mucke), Wo serbskich swójbnych a wosobinskich mjenach (Über sorbische Familien- und Personennamen), w: Abhandlungen und Beiträge zur sorbischen Namenkunde, wudawar: Ernst Eichler, 1984, strony 709-722 (prěnjotne wozjewjenje w: Časopis Maćicy Serbskeje, lětnik 77.1924, strony 125-138)

Wo problemach gramatiki hornjoserbšćiny (alfabet, deklinacija, diminutiwy, ortografija, ...) hlej

Žórło[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije