Bohosudov
| ||
| Wopon | ||
|---|---|---|
| ||
| Zakładne daty | ||
| stat |  Čěska
| |
| kraj |  Wusće
| |
| okres | Teplice | |
| gmejna | Krupka | |
| přestrjeń | 2,02 km² | |
| wobydlerstwo | 4.014 (2011) | |
| hustosć zasydlenja | 1.987,1 wob./km² | |
Bohosudov (němsce Mariaschein) je měšćanski dźěl Krupki (němsce Graupen) w Čěskej. Je předewšěm přez putnisku cyrkej Bolosćiweje maćerje Božeje znaty, kotraž so tež po něhdyšim wjesnym mjenje pomjenuje.
Geografiske połoženje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Bohosudov leži w sewjernych Čechach, 7 km sewjerozapadnje wot Teplic. Přez měšćanski dźěl Krupki wjedźe dróha čo. 253, po kotrejž so Bohosudov z Dubí abo z Ústí nad Labem docpě.
Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Mariaschein wuwiwaše so poněčim ze wsy Althof z jeho z 13. lětstotka pochadźacym wodowym hrodom a w lěće 1446 naspomnjenej wsu Scheine (tež Schein, Scheune). W lěće 1591 připadny wjes Scheine Chomutovskim jezuitam, kotřiž wokoło lěta 1650 twarjenje konwenta a putniskeje cyrkwje započachu, kotruž Mariaschein mjenowachu. Tute mjeno bu wot lěta 1670 tež na wobě gmejnje Althof a Scheine přenjesene. Na zakładźe Benešowych dekretow dyrbješe němske wobydlerstwo Mariaschein po Druhej swětowej wójnje wopušćić. W lěće 1961 bu Bohsudov do Krupki zagmejnowany.
Stawizny putnikowanja a putniskeje cyrkwje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
K wuwiću putnikowanja rozprawja legenda, zo rjadniske sotry z klóštra w Světecu, kotryž bu wot husitow wotpaleny, do Krupkowych lěsow ćeknychu. Při ćěkańcy wzachu Marijinu postawu z běłeje hliny sobu a schowachu ju w lipje. Po druhej podawiznje bu tu w lěće 1424 pječa na 300 wojowarjow, kotřiž běchu z bitwišća pola Aussig ćeknyli, wot husitow morjeni.
W lipje zakryta Marijina postawa je so pječa pozdźišo holcy w nuzy zjewiła. Na to bu na tutym městnje drjewjana kapałka natwarjena, w kotrejž so hnadowny wobraz bolosćiweje maćerje Božeje postaji a kotraž bu w lěće 1443 přez kamjentny twar narunana.
Prěnje Marijine putnikowanje je so hižo w lěće 1610 wotměło. Někak štyrceći lět pozdźišo započachu jezuića putnisku cyrkej twarić, kotraž bu w lětach 1701–08 w nadawku hrabjow Kolowrat wot Litoměričanskeho diecezanskeho twarskeho mištra Giulio Broggio a jeho syna Sohn Octavio Broggio w barokowym stilu přetworjeny.
Nad zachodowym portalom je mjez dwěmaj přetorhnjenymaj kulowatymaj wobłukomaj powjetšene zwobraznjenje hnadowneho wobraza. W nišomaj naprawo a nalěwo wot zachoda stejetej soše jezuitskeju swjateju Ignac z Lojole a Franc Xaver. Južny bok debja sochi čěskich krajnych patronow Wjacław, Ludmila, Jan Nepomuk a Prokop, sewjerny bok swjeći Hana, Titus, Józef a Wojćech.
Cyrkej ma praworóžkaty podrys z jenož jednej podołhostnej łódźu a po třoch pódlanskimi kapałkami na dołich stronach. Ma bohate nutřkowne wuhotowanje:
- Wulki wołtar z stołpowym baldachinom wutwori w lětach 1704-1714 tirolski sochar Franz Dollinger po přikładźe wołtarja Pětroweho domu w Romje. Stej pječa na městnje lipy, w kotrejž je so hnadowny wobraz namakał.
- Mólby pódlanskeju wołtarjow pochadźeja z Ignaca Raaba a Johanna Georga Heinscha.
- Klětku z bohaće wudebjenym zwukowej třěšku wutwori w lěće 1719 Franz Dollinger.
- Pišćele z baroknym prospektom debja figury swjateje Cecilije a krala Dawida kaž tež muzicěrowacy jandźele.
Cyrkej je přez křižowu chódbu ze sydom kapałkami wobdata, kotraž bu wot 1584 do 1590 natwarjena. Kapałki symbolizuja sydom bolosćow Marije a njesu mjena załožerjow:
- Wěsćenje Simeona při woporowanju w templu
- Ćěkańca do Egyptowskeje
- Zhubjenje a třidnjowske pytanje hólca Jězus
- Zetkanje na křižowym puću
- Staće pod křižom
- Wotewzaće křiža
- Do rowa kładźenje
37 freskowych mólbow křižoweje chódby zwobraznja stawizny hnadowneho městna. Dohromady je 31 spowědnych stołow w křižowej chódbje, nad kotrymiž so w połreliefach bibliske sceny zwobraznjeja.
Mjez cyrkwju a křižowej chódbu bu studnjowa kapałka natwarjena, w kotrejž bu žórło, kotremuž so hojiwe skutkowanje připisuje, zasadźena.
W lěće 1853 bu pódla hnadowneje cyrkwje holči seminar připrawjeny, kotryž so w lěće 1882 rozšěrił. Gymnazij bu w lěće 1906 natwarjeny a dósta w lěće 1922 zjawnostne prawo. Hač do lěta 1925 bu jeničce tu 652 měšnikow wukubłane.
K 500-lětnemu wobstaću putnikowanja w lěće 1924 docpě Litoměričanski biskop Josef Gross zběhnjenje putniskeje cyrwje k bazilice minor přez bamža Pius XI. Podrys cyrkwje je samsna kaž tón cyrkwje Al Gesù z Vignola w Romje. Po Druhej swětowej wójnje putnikowanske wobchad přesta. Hakle w lěće 1968 směješe dušepastyr zastaranje farstwa přewzać. Wot politiskeho přewróta w lěće 1989 putnikuja zaso kóžde lěto w juliju sta Łužiskich Serbow do Bohosudova. Nimo toho so wot lěta 1992 kóžde lěto z Drježdźan sem dźěćace putnikowanje wotměwa.
Cyły załožk ma bórzomnu renowaciju trjeba.
Konwentowe twarjenje a gymnazij[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Konwentowe twarjenje nasta po lěće 1668. Pódla konwenta postajichu jezuića w lěće 1679 šulu łaćonšćiny. W běhu Józefinskich reformow bu konwent w lěće 1773 rozpušćeny a w lěće 1779 bu šula a preparandija za kandidatow wučbneho zastojnstwa připrawjenej. W lěće 1853 bu biskopski gymnazij zahajeny, kotryž w lěće 1950 Čěskosłowakski stat začini. W samsnym lěće bu konwentowe tworjenje za interněrowanske lěhwo za čěskich jezuitow a přisłušnych druhich rjadow postajene. Někotre lěta pozdźišo buchu twarjenja jako kaserna por čěskosłowaksku, po lěće 1968 za sowjetsku armeju wužite, kotraž Bohusudov hakle po 1991 wopušći. Hižo w lěće 1993 móžeše biskopstwo Litoměricy gymnazij w něhdyšim konwentowym twarjenju, kotrež je w špatnym twarskim stawje, zahajić.
Synojo a dźowki wsy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Ferdinand Laufberger (1829–1881), moler a raděrowar
- Ferdinand Josef Schneider (1879–1954), literarny historikar
- Friedrich Reimann (1896–1991), moler
Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Joachim Bahlcke a. dr., Handbuch der historischen Stätten Böhmen und Mähren, Kröner-Verlag, Stuttgart 1998, ISBN 3-520-32901-8
- Ćišćany spis Bazilika Panny Marie Bolestné, wudaty wot města Krupka, 2006
- Johannes Schwabstedt Sudetendeutsche Heimat Mittelgebirge, Martin Herklotz - Verlag, Marburg / Lahn, 1954
Wotkazaj[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Bohosudov – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow- Mariaschein - Bohosudov ein Wallfahrtsort im Dornröschenschlaf Seminarne dźěło wo stawiznach Bohosudova jako putniske městno (němsce)